Sheema SenGupta, dyrektor ds. ochrony dzieci w UNICEF: „Dzieci są coraz częściej pomijane w hierarchii priorytetów”.

Żadne dziecko ani nastolatek nie powinien być więziony. To przekonanie przyświeca Sheemie SenGupcie (Kuala Lumpur, Malezja, lat 57), dyrektorce ds. ochrony dzieci w UNICEF. „Liczby spadają, ale nie są na poziomie, na jakim powinny być” – ostrzega w wywiadzie dla tej gazety. Według danych z raportu „Reimagining Justice for Children” agencji ONZ, zaprezentowanego niedawno w Madrycie podczas V Światowego Kongresu Sprawiedliwości dla Dzieci, wskaźnik nieletnich pozbawionych wolności w 2024 roku wynosił 28 na 100 000 dzieci na całym świecie.

W globalnym krajobrazie naznaczonym konfliktami zbrojnymi , migracjami i kryzysem klimatycznym , senator Gupta twierdzi, że pilnie potrzebne są wyspecjalizowane ramy prawne dla nieletnich. Według UNICEF, tylko 38 krajów spełnia sześć proponowanych elementów systemu przyjaznego dzieciom, w tym minimalny wiek odpowiedzialności karnej wynoszący 14 lat lub więcej, dostosowane dochodzenie i orzekanie oraz specjalne procedury dla nieletnich ofiar. Idealny scenariusz: zapewnienie nieletnim możliwości dochodzenia swoich praw i dostępu do rozwiązania konfliktu bez konieczności zatrzymania.

Według raportu, kraje, które nie spełniają żadnych kryteriów dotyczących wymiaru sprawiedliwości dla nieletnich, to Meksyk, Arabia Saudyjska, Pakistan i Mjanma. SenGupta zauważa, że głównymi wyzwaniami dla pozostałych krajów we wdrażaniu tego typu strategii jest brak przeszkolonego personelu i odpowiednich budżetów. Wyzwania te mogą się jednak jeszcze bardziej skomplikować w obecnym kontekście cięć w finansowaniu rozwoju ze strony Stanów Zjednoczonych i niektórych krajów europejskich.

Pytanie: UNICEF podaje, że na całym świecie 28 na 100 000 dzieci jest pozbawionych wolności. Jak można interpretować tę liczbę? Czy jest to wskaźnik postępu, czy sygnał ostrzegawczy?

Odpowiedź: Między 2018 a 2024 rokiem w ośrodkach detencyjnych przebywało o 67 000 mniej dzieci. Liczba ta spada, ale nie jest na poziomie, na jakim powinna być i nadal jest ogromna. W zeszłym roku na całym świecie w ośrodkach detencyjnych przebywało około 259 000 dzieci. To jednak tylko wierzchołek góry lodowej , ponieważ nie wszystkie rządy publikują takie dane.

P. Dlaczego tak ważne jest „ponowne wyobrażenie sobie sprawiedliwości” dla dzieci?

A. Kiedy wdrożyliśmy strategię [ Przeobrażenie Sprawiedliwości dla Dzieci w 2021 r.], było to pilne, ponieważ uważaliśmy, że dostęp dzieci do wymiaru sprawiedliwości znika z porządku obrad. Jedną z fundamentalnych zasad jest to, że wszystkie dzieci w konflikcie z prawem mogą zostać skierowane do organów ścigania i nie mogą pozostawać w areszcie. Pilnie konieczne jest również, aby dzieci będące ofiarami przemocy seksualnej, wykorzystywania lub wykorzystywania seksualnego rzeczywiście otrzymały sprawiedliwość. Dzieci mają bardzo specyficzne potrzeby i prawa. Jeśli mamy wspólny system sprawiedliwości, specyficzne potrzeby, takie jak prawo do edukacji, rozwoju, zabawy, wychowania przez rodziców czy założenia rodziny, nie są brane pod uwagę.

Jedną z podstawowych zasad jest to, że wszystkie dzieci, które weszły w konflikt z prawem, mogą zostać skierowane do właściwego organu i nie muszą przebywać w areszcie.

P. Jakie jest według Pana najważniejsze wyzwanie dla współczesnego wymiaru sprawiedliwości wobec dzieci?

A. Chociaż w ciągu ostatnich czterech lat zaobserwowaliśmy znaczny postęp w ustawodawstwie dotyczącym dzieci, jego wdrażanie często stanowi wyzwanie. Zaspokajanie potrzeb dzieci wymaga przeszkolonego personelu policyjnego i sądowniczego, pracowników socjalnych, psychologów itd. A takie szkolenia nie zawsze są dostępne, ponieważ kraje nie zawsze dysponują odpowiednim budżetem. Dzieci powinny być w centrum tego wszystkiego. Muszą znać swoje prawa i wiedzieć, jak z nich korzystać. Są dzieci, które nie wiedzą, jak się wyrażać lub nie wiedzą, że mają do tego prawo. Nie mówimy tu tylko o dzieciach w konflikcie z prawem; są również świadkowie przestępstwa lub osoby, które padły ofiarą przemocy, i nie mogą mówić, ponieważ nie czują się bezpiecznie lub nie wiedzą, jak to zrobić.

P. Łącznie 38 krajów spełnia sześć elementów zaproponowanych przez UNICEF dla wyspecjalizowanego systemu sprawiedliwości dla dzieci. Jakich konkretnych zmian potrzebowałyby pozostałe kraje, aby skutecznie je wdrożyć?

A. Najlepszym rozwiązaniem byłoby brak zatrzymania dziecka. To byłby idealny świat. Gdyby wszystko zostało wdrożone, wszystkie dzieci byłyby chronione przed jakąkolwiek formą zatrzymania. Zamiast tego istniałyby programy reintegracyjne, mechanizmy alternatywne, rodziny zastępcze lub rodziny zastępcze. Na przykład dzieci bez opieki w tranzycie w Hiszpanii nie są zatrzymywane. Musimy szukać takich alternatyw. Co jest bezpieczne dla dzieci? Ponieważ zauważyliśmy, że jeśli oferowane są alternatywy, wskaźnik recydywy jest znacznie niższy.

Dzieci nie są przestępcami, jeśli zostaną zrekrutowane. Odpowiedzialność za tę rekrutację spoczywa na rekrutującym, a nie na dziecku.

P. W jaki sposób można zapewnić dzieciom dobrostan psychospołeczny na obszarach objętych przedłużającymi się działaniami wojennymi i w sytuacjach kryzysowych?

A. „ Zapewnić” to ważne słowo, bardzo duże słowo… Trauma może nawet stać się międzypokoleniowa. Kształtuje nasz sposób życia, sposób myślenia, zmienia naszą osobowość, determinuje nasze reakcje i relacje. Myślę, że naprawdę pomocne są usługi wsparcia psychicznego i psychospołecznego. Powinny one towarzyszyć dziecku w całym procesie. Jedną z rzeczy, które publikujemy dzisiaj w naszych poradnikach technicznych, jest to, jak zapewnić wsparcie psychospołeczne i psychiczne w ramach systemu sądowniczego w sytuacji konfliktu. Nie powinniśmy zostawiać tego na koniec; powinno ono towarzyszyć dziecku przez cały proces.

P. W krajach takich jak Meksyk, Demokratyczna Republika Konga i Sudan odnotowano przypadki rekrutacji dzieci przez grupy zbrojne. Jak należy postępować w sytuacjach, w których dzieci są ofiarami, ale jednocześnie oskarża się je o popełnienie przestępstw?

A. We wszystkich przypadkach ofiarami są dzieci. Dzieci nie są sprawcami, jeśli zostaną zrekrutowane. Odpowiedzialność za tę rekrutację spoczywa na rekrutującym, a nie na dziecku. Musimy o tym pamiętać w każdym przypadku.

P. W jaki sposób likwidacja USAID, amerykańskiej agencji rozwoju, oraz cięcia w wydatkach na współpracę rozwojową, jakich dokonały niektóre kraje europejskie, wpływają na dzieci?

A. Wielu naszych partnerów realizujących programy w terenie zaczęło redukować zatrudnienie lub zaprzestać działalności w niektórych krajach, ponieważ nie dysponują niezbędnymi funduszami. Widzimy, że organizacje działające na rzecz dzieci są zmuszane do ustalania priorytetów, zamykania i ograniczania swojej obecności. Myślę, że w ciągu roku zobaczymy drastyczne skutki. Niektóre kraje uważają to za niepriorytet lub że niektóre kraje nie są priorytetowe, więc ludzie wyjadą, zanim zdążymy skonsolidować, na przykład systemy ochrony dzieci.

P. Czy zatem dzieci są tymi, które zostają w tyle?

O: Tak. Ale nie chodzi tylko o cięcia finansowe rządu Stanów Zjednoczonych czy USAID, ale także o efekt domina, jaki wywołują inne rządy europejskie, mówiące: „Tniemy, bo musimy priorytetowo traktować obronność”. Zatem, biorąc pod uwagę priorytety, dzieci są coraz częściej pomijane.

P. Jakie pilne działania są potrzebne, aby zniwelować tę lukę w krajach, w których nie ma wyspecjalizowanych systemów opieki nad dziećmi, takich jak Meksyk, Arabia Saudyjska, Pakistan i Myanmar?

A. To, co musimy zrobić w tych krajach, to bronić i pamiętać o ich zobowiązaniach wynikających z Konwencji o prawach dziecka. W niektórych krajach istnieją podwójne systemy; mają one własne, tradycyjne przepisy w tym zakresie. Chodzi więc o interpretację i dostosowanie obu systemów. Wszystkie rządy muszą się do tego zobowiązać. A potem musimy uczyć się z tego, co już istnieje, i pracować z dziećmi, ponieważ bardzo ważne jest, aby ich słuchać.